پاسخ به سوالات رایج درباره اپی نفرین یا آدرنالین، عملکرد و کاربردهایی آن در پزشکی
اپی نفرین که آدرنالین نیز نامیده می‌شود، یک هورمون و انتقال دهنده عصبی (نوروترنسمیتر) است که نقش مهمی در پاسخ “جنگ یا گریز” بدن به استرس یا خطر دارد که جز فعالیت‌های سیستم عصبی سمپاتیک است. اپی نفرین توسط غدد فوق کلیوی که در بالای کلیه‌ها قرار دارند، تولید می‌شود. اپی نفرین در پاسخ به محرک‌های مختلف مانند ترس، هیجان، یا استرس فیزیکی، وارد جریان خون می‌شود.
عملکرد اپی نفرین در بدن چیست؟
اپی نفرین به عنوان یک انتقال دهنده عصبی، نقش کوچکی ایفا می‌کند و عملکرد اصلی آن در نقش آن به عنوان یک هورمون است. اپی نفرین در پاسخ به استرس توسط غدد فوق کلیوی ترشح می‌شود. این واکنش باعث ایجاد تعدادی تغییرات فیزیولوژیکی در بدن می‌شود و به عنوان پاسخ جنگ یا گریز شناخته می‌شود. این تغییرات عبارت‌اند از:
- افزایش ضربان قلب: اپی نفرین ضربان قلب را سریعتر می‌کند و جریان خون و اکسیژن رسانی به عضلات و مغز را افزایش می‌دهد.
- گشاد شدن راه‌های هوایی: باعث شل شدن و گشاد شدن راه‌های هوایی در ریه‌ها می‌شود، تنفس راحت‌تر شده و دریافت اکسیژن افزایش می‌یابد.
- افزایش جریان خون: اپی نفرین باعث انقباض عروق خونی در نواحی خاصی از بدن (مانند پوست و اندام‌های گوارشی) می‌شود، در حالیکه رگ‌های خونی در عضلات و قلب را گشاد می‌کند و خون بیشتری را به این مناطق حیاتی هدایت می‌کند.
- افزایش قند خون: کبد را تحریک می‌کند تا گلوکز را در جریان خون آزاد کند و منبع سریع انرژی برای پاسخ بدن است.
- افزایش هوشیاری: اپی نفرین هوشیاری و تمرکز را افزایش می‌دهد و به تیزتر شدن حواس و تقویت ادراک کمک می‌کند.
به طور کلی، اپی نفرین یک هورمون حیاتی است که به بدن کمک می‌کند تا به استرس و خطر واکنش مناسب نشان دهد و اطمینان حاصل کند که تغییرات فیزیولوژیکی لازم برای افزایش شانس بقا در موقعیت‌های چالش برانگیز رخ می دهد.
سطوح پایین اپی نفرین باعث چه مشکلاتی می‌شود؟
مشکلات ناشی از سطوح پایین اپی نفرین عبارت‌اند از:
- اضطراب.
- افسردگی.
- سردرد.
- مشکلات خواب.
- قند خون پایین (هیپوگلیسمی).
- تغییرات در فشار خون، ضربان قلب.
سطوح بالای اپی نفرین باعث چه مشکلاتی می‌شود؟
مشکلات ناشی از سطوح بالای اپی نفرین عبارت‌اند از:
- فشار خون بالا (فشار خون بالا).
- ضربان قلب سریع یا نامنظم.
- تعریق شدید.
- پوست سرد یا رنگ پریده.
- سردردهای شدید.
- احساس عصبی بودن یا پریشانی.
- میزان بالای اپی نفرین می‌تواند منجر به فشار خون بالا، سکته مغزی و مرگ شود.
- فئوکروموسیتوم که یک تومور غده فوق کلیوی است.
برای علاقه مندان به فهم نحوه دقیق عملکرد اپی نفرین
اپی نفرین به عنوان یک ترکیب سمپاتومیمتیک یعنی مقلد سمپاتیک، با تأثیر مستقیم بر گیرنده‌های آلفا و بتا آدرنرژیک عمل می‌کند. تأثیر آن بر این گیرنده‌ها منجر به اثرات متمایزی می‌شود: شل شدن عضلات صاف برونش با تعامل با گیرنده‌های بتا آدرنرژیک تحریک می‌شود، در حالیکه شریان‌های برونش به دلیل درگیری با گیرنده‌های آلفا آدرنرژیک دچار انقباض می‌شوند. در نتیجه، اسپاسم برونش، احتقان و خیز ممکن است رخ دهد.
وجود اپی نفرین منجر به انقباض عروق در پوست و غشاها می‌شود که به دلیل تأثیر آن بر گیرنده‌های آلفا آدرنرژیک ایجاد می‌شود. این عمل منجر به کاهش جذب داروهای بی حس کننده موضعی همزمان می‌شود و در نتیجه کارایی آنها را طولانی‌تر می‌کند. علاوه بر این، اپی نفرین از طریق اثر گیرنده آلفا آدرنرژیک خود، نقش متقابلی در برابر اتساع عروق ناشی از آلرژن، به ویژه در عروق محیطی دارد. همزمان، درگیر شدن آن با گیرنده‌های بتا آدرنرژیک باعث مهار آزاد شدن واسطه‌های حساسیت فوری، از جمله هیستامین و لکوترین‌ها، از ماست سل‌ها می‌شود.
کاربرد اپی نفرین در پزشکی و به عنوان دارو چیست؟
اپی نفرین در پزشکی به عنوان دارویی برای درمان شرایط بحرانی و به صورت تزریقی استفاده می‌شود از جمله:
- ایست قلبی/احیای قلبی ریوی (CPR): اپی نفرین قلب را تحریک می‌کند.
- جراحی چشم: اپی نفرین به گشاد شدن مردمک چشم کمک می‌کند.
- شوک سپتیک: برای افزایش فشار خون در شوک استفاده می‌شود.
- آسم: اپی نفرین راه‌های هوایی را باز می‌کند و اسپاسم راه‌های هوایی را کاهش می‌دهد.
- آنافیلاکسی: اپی نفرین عضلات راه‌های هوایی را شل می‌کند. این اولین پاسخ درمانی برای واکنش آلرژیک شدید و تهدید کننده زندگی است.
- واکنش‌های حاد آلرژیک
- آنژیوادم
- درمان با بی حس کننده‌های موضعی
- پیریاپیسم
- خونریزی لثه و بینی
نحوه استفاده از اپی نفرین چگونه است؟
در موارد واکنش‌های آلرژیک که نیاز به توجه فوری دارند، تجویز سریع این دارو ضروری است.
قبل از تزریق داخل قلب یا داخل وریدی، رقیق کردن محلول تزریقی اپی نفرین که غلظت آن 1 میلی گرم در میلی لیتر است، بسیار مهم است. برای رسیدن به این هدف، مراقبین سلامت و یا پزشکان 0.5 میلی لیتر از محلول اپی نفرین را با 10 میلی لیتر محلول تزریقی کلرید سدیم ترکیب می‌کنند.
توجه داشته باشید که افراد با سابقه شوک آنافیلاکتیک و یا مشکلات شدید تنفسی، مانند حملات حاد آسم، مجاز به تزریق اپی نفرین به خود با شروع علائم هستند و باید آمپول‌های قلمی اپی پن را به همراه خود داشته باشند. برای انجام تزریق به مراحل زیر توجه کنید:
- بهترین مکان برای تزریق عضله بیرونی ران است که خون خوبی دارد و احتمال کمتری دارد که منجر به تزریق تصادفی به رگ خونی شود. نکته مهم این است که از تزریق اپی نفرین به عضلات باسن و یا داخل شریان پرهیز کنید. همچنین تزریق در نواحی انگشتان، زبان، بینی، گوش، آلت تناسلی مردانه ممنوع است.
- درپوش ایمنی را بردارید. انژکتور خودکار اپی نفرین را محکم در دست خود بگیرید و انتهای سوزن به سمت پایین باشد. درپوش ایمنی را بردارید.
- انژکتور را قرار دهید. پای خود را ثابت و محکم روی یک سطح جامد (مانند دیوار یا صندلی) نگه دارید تا از حرکت در حین تزریق جلوگیری کنید. انژکتور باید با زاویه 90 درجه نسبت به ران شما نگه داشته شود.
- به سرعت و محکم انژکتور را به سمت بیرونی ران خود فشار دهید تا زمانی که صدای “کلیک” را بشنوید یا احساس کنید. تزریق خودکار است و باید برای چند ثانیه در محل نگه داشته شود تا از تزریق دوز کامل اطمینان حاصل شود.
- پس از اتمام تزریق، انژکتور را از ران خود خارج کنید.
- به آرامی محل تزریق را حدود 10 ثانیه ماساژ دهید تا به پراکندگی دارو کمک کنید.
- حتی پس از استفاده از اپی نفرین، مهم است که فورا به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید. آنافیلاکسی به مراقبت‌های پزشکی جامع برای اطمینان از بهبودی کامل و رسیدگی به علت اصلی واکنش نیاز دارد.
شرایط نگهداری اپی نفرین (آدرنالین)
اپی نفرین باید به درستی طبق دستورالعمل سازنده و دور از نور، گرما و رطوبت نگهداری شود. به طور مرتب تاریخ انقضا را بررسی کنید و انژکتورهای تاریخ مصرف گذشته را تعویض کنید.
هشدارهای مهم در زمان استفاده از اپی نفرین (آدرنالین)
تزریق اپی نفرین خطرات بالقوه‌ای نیز دارد و باید با احتیاط استفاده شود. در اینجا چند هشدار و احتیاط مهم وجود دارد که باید هنگام استفاده از تزریق اپی نفرین در نظر بگیرید:
- بیماری‌های قلبی عروقی و شوک کاردیوژنیک: اپی نفرین می‌تواند ضربان قلب و فشار خون را افزایش دهد، که برای افراد مبتلا به بیماری‌های قلبی خاص مانند آریتمی، آنژین، یا بحران فشار خون خطرناک است. در این موارد باید با احتیاط و تحت نظر پزشک مصرف شود.
- گلوکوم با زاویه باریک: اپی نفرین می‌تواند منجر به افزایش فشار داخل چشم شود که می‌تواند برای افراد مبتلا به گلوکوم با زاویه باریک مضر باشد. در بیماران مبتلا به این بیماری باید با احتیاط مصرف شود.
- دیابت: اپی نفرین می‌تواند بر سطح قند خون تأثیر بگذارد و به طور بالقوه باعث افزایش قند خون شود. افراد مبتلا به دیابت باید به دقت سطح قند خون خود را کنترل کنند و با پزشک خود برای مدیریت هرگونه تغییر در طول مصرف اپی نفرین همکاری کنند.
- اختلالات تیروئید: اپی نفرین ممکن است علائم را در افراد مبتلا به پرکاری تیروئید (هیپرتیروئیدی) یا سایر اختلالات تیروئیدی تشدید کند. به همین دلیل در این مورد نیز نظارت دقیق توصیه می‌شود.
- بارداری و شیردهی: اپی نفرین باید در دوران بارداری با احتیاط مصرف شود و فقط در صورتی که فواید بالقوه آن بیشتر از خطرات باشد.
- سن: در حالیکه اپی نفرین به طور کلی برای همه گروه‌های سنی ایمن و موثر است، دوز مناسب ممکن است متفاوت باشد. بیماران اطفال و سالمندان ممکن است به ملاحظات و تنظیمات خاصی در دوز نیاز داشته باشند.
- از تزریق اپی نفرین به عضلات باسن و یا داخل شریان پرهیز کنید. همچنین تزریق در نواحی انگشتان، زبان، بینی، گوش، آلت تناسلی مردانه ممنوع است.
- حساسیت و آلرژی به اپی نفرین: افرادی که به اپی نفرین یا هر یک از اجزای آن حساسیت دارند نباید از تزریق اپی نفرین استفاده کنند. واکنش آلرژیک شدید (آنافیلاکسی) به خود اپی نفرین نادر است، اما آگاهی از آلرژی‌های بالقوه ضروری است.
در صورت داشتن هر گونه بیماری زمینه ای، مصرف سایر داروها یا نگرانی در مورد استفاده از تزریق اپی نفرین، مشورت با پزشک بسیار مهم است.
تداخلات دارویی
اپی نفرین می‌تواند با برخی داروها تداخل داشته باشد و به طور بالقوه اثرات آنها را افزایش یا کاهش دهد، از جمله:
- بتا بلاکرها مانند آتنولول، لابتالول: اینها می‌توانند پاسخ به اپی نفرین را ضعیف کرده و اثربخشی آن را در شرایط اضطراری کاهش دهند.
- آلفا بلاکرها: تعامل با اپی نفرین می‌تواند باعث کاهش خطرناک فشار خون در هنگام استفاده از آلفا بلوکرها شود.
- داروهای ضد افسردگی سه حلقه‌ای: ترکیب با اپی نفرین می‌تواند ضربان قلب و فشار خون را افزایش دهد، به ویژه در مورد بیماری‌های قلبی.
- مهارکننده های مونوآمین اکسیداز (MAOIs): استفاده از MAOI با اپی نفرین می‌تواند منجر به افزایش فشار خون و ضربان قلب شود و خطراتی را به همراه داشته باشد.
- برخی داروهای بیهوشی: مخلوط کردن اپی نفرین با داروهای بیهوشی ممکن است اثرات قلبی عروقی مانند افزایش ضربان قلب را تشدید کند.
- دیگوکسین: استفاده از اپی نفرین در کنار دیگوکسین می تواند سطح پتاسیم را کاهش داده و خطر مشکلات ریتم قلب را افزایش دهد.
- داروهای ضد روان پریشی و کوکائین: اینها می‌توانند اثرات قلبی عروقی اپی نفرین را تشدید کنند و به طور بالقوه باعث ایجاد عوارض شوند.
توجه داشته باشید که این لیست کامل نیست و حتما باید با پزشک خود در مورد داروهایی که مصرف می‌کنید صحبت کنید.
عوارض جانبی داروی اپی نفرین (آدرنالین)
عوارض جانبی اپی نفرین به عنوان دارو عبارت‌اند از:
- واکنش‌های آلرژیک مانند بثورات پوستی، خارش یا کهیر، تورم صورت، لب‌ها یا زبان.
- مشکلات تنفسی.
- درد قفسه سینه.
- ضربان قلب سریع.
- استفراغ.
- فشار خون بالا.
- عصبی بودن.
- تپش قلب.
- تشنج.
- لرزش.
- مشکل در دفع ادرار یا تغییر در مقدار ادرار.
- مشکل خواب.
- درد، سوزن سوزن شدن، بی حسی در دست یا پا.
- درد، قرمزی یا سوزش در محل تزریق.
تفاوت اپی نفرین و نوراپی نفرین در چیست؟
اپی نفرین (آدرنالین) و نوراپی نفرین (نورآدرنالین) دو هورمون و انتقال‌دهنده عصبی شبیه به هم هستند که در پاسخ به استرس یا خطر توسط غدد فوق کلیوی تولید و آزاد می‌شوند. در حالیکه این دو شباهت‌هایی باهم دارند، عملکردها و اثرات متمایزی نیز بر بدن دارند، از جمله:
عملکرد و اثرات
همانطور که قبلا ذکر شد، اپی نفرین یک بازیکن کلیدی در پاسخ “جنگ یا گریز” است. با افزایش ضربان قلب، گشاد کردن راه‌های هوایی، هدایت جریان خون به مناطق حیاتی و افزایش سطح قند خون، بدن را برای اقدام فوری آماده می‌کند. اپی نفرین همچنین در مقایسه با نوراپی نفرین تأثیر قوی‌تری بر گشاد شدن راه‌های هوایی و افزایش سطح قند خون دارد.
نوراپی نفرین نیز در پاسخ به استرس نقش دارد، اما تأثیر بارزتری در حفظ فشار خون و ارتقای هوشیاری و تمرکز دارد. رگ‌های خونی را منقبض می‌کند و منجر به افزایش فشار خون می‌شود و بیشتر در تنظیم سطح کلی برانگیختگی بدن نقش دارد.
گیرنده‌های هدف
اپی نفرین به گیرنده‌های آلفا و بتا در بافت‌های مختلف متصل می‌شود. فعال شدن گیرنده بتا منجر به افزایش ضربان قلب و گشاد شدن راه‌های هوایی می‌شود، در حالیکه فعال شدن گیرنده آلفا به انقباض عروق (باریک شدن رگ‌های خونی) کمک می‌کند.
نوراپی نفرین در درجه اول بر گیرنده‌های آلفا اثر می‌گذارد و منجر به انقباض عروق و افزایش فشار خون می‌شود و در مقایسه با اپی نفرین نقش برجسته‌تری در تنظیم فشار خون دارد.
توزیع
اپی نفرین در پاسخ به استرس وارد جریان خون می‌شود و هم به عنوان یک هورمون و هم به عنوان یک انتقال دهنده عصبی عمل می‌کند.
در حالیکه نوراپی نفرین در جریان خون نیز آزاد می‌شود، اما در درجه اول به عنوان یک انتقال دهنده عصبی در سیستم عصبی مرکزی (CNS) و سیستم عصبی محیطی (PNS) عمل می‌کند و عملکردهایی مانند ضربان قلب و فشار خون را کنترل می‌کند.
استفاده بالینی
اپی نفرین در پزشکی برای درمان واکنش‌های آلرژیک شدید (آنافیلاکسی)، ایست قلبی و انواع خاصی از حملات آسم استفاده می‌شود.
نوراپی نفرین در پزشکی برای افزایش فشار خون در موارد افت فشار خون شدید (هیپوتانسیون) استفاده می‌شود.
هر دو اپی نفرین و نوراپی نفرین نقش مهمی در پاسخ بدن به استرس و پاسخ جنگ و گریز دارند و به آماده سازی بدن برای اقدامات مناسب کمک می‌کنند. اثرات ترکیبی آنها تضمین می‌کند که بدن برای پاسخگویی موثر به چالش‌های مختلف مجهز و آماده است.
آیا از اپی نفرین می‌توان برای درمان خونریزی بینی استفاده کرد؟
بله، اپی نفرین را می‌توان به عنوان یک درمان برای خونریزی بینی یا اپیستاکسی استفاده کرد. همانطور که گفته شد اپی نفرین یک منقبض کننده عروق است، به این معنی که باعث باریک شدن و انقباض عروق خونی می‌شود. هنگامی که روی مخاط و پوشش داخلی بینی استفاده می‌شود، می‌تواند به کاهش جریان خون و خونریزی کمک کند.
در موارد خاصی از خونریزی‌های شدید یا مداوم، پزشکان ممکن است از اسپری بینی یا پنبه‌های خیس‌شده حاوی محلول اپی نفرین برای کمک به کنترل خونریزی استفاده کنند. اثر منقبض کننده عروق اپی نفرین می‌تواند با انقباض رگ‌های خونی در بینی، کاهش سرعت یا توقف خونریزی کمک کند.
آیا می‌توان از اپی نفرین به صورت بخور استفاده کرد؟
بله، از دوزهای یک هزارم اپی نفرین به صورت بخور در موارد خاص مانند درمان حملات حاد آسم و واکنش های آلرژیک شدید (آنافیلاکسی) می‌توان استفاده کرد.
در موارد حملات حاد آسم، استنشاق اپی نفرین می‌تواند به شل شدن عضلات راه‌های هوایی، باز کردن مجاری هوا و رفع مشکلات تنفسی کمک کند. به عنوان یک گشاد کننده برونش‌ها عمل می‌کند و به کاهش انقباض راه‌های هوایی که در طول حمله آسم رخ می‌دهد، کمک می‌کند.
استنشاق‌های اپی نفرین همچنین جزء کلیدی درمان اورژانسی برای آنافیلاکسی (واکنش آلرژیک شدید و بالقوه تهدید کننده زندگی) است. آنافیلاکسی می‌تواند منجر به تورم سریع راه‌های هوایی، مشکل در تنفس و افت فشار خون شود. تجویز سریع اپی نفرین از طریق یک استنشاق یا تزریق آن با وسایلی مانند اپی پن (EpiPen) می‌تواند به معکوس کردن این علائم و تثبیت وضعیت فرد تا زمان ارائه درمان پزشکی بیشتر، کمک کند.
توجه به این نکته مهم است که اپی نفرین یک داروی قدرتمند است که می‌تواند اثرات قابل توجهی بر سیستم قلبی عروقی داشته باشد و استفاده از آن باید به دقت تحت نظارت و تجویز پرسنل پزشکی آموزش دیده یا طبق دستور پزشک باشد.
دیدگاهتان را بنویسید