پانکراس (لوزالمعده) و عملکرد آن

پانکراس (لوزالمعده) عضوی است که در شکم قرار دارد و نقش اساسی در تبدیل غذایی که می‌خوریم به سوخت سلول‌های بدن دارد. لوزالمعده دو عملکرد اصلی دارد، یک عملکرد برون ریز (exocrine) که به هضم غذا کمک می‌کند و یک عملکرد غدد درون ریز (endocrine) که قند خون را تنظیم می‌کند.

محل پانکراس

همانطور که در تصویر می‌بینید، لوزالمعده در پشت معده در سمت چپ و بالای شکم قرار دارد و توسط اندام‌های دیگری از جمله روده کوچک، کبد و طحال احاطه شده است. بافت پانکراس اسفنجی است، حدود ۱۵ تا ۲۵ سانتی متر طول دارد و به شکل گلابی مسطح یا ماهی است که به صورت افقی در سراسر عرض شکم کشیده شده است.

قسمت‌های مختلف پانکراس:

• قسمت پهن پانکراس به نام سر لوزالمعده به سمت مرکز شکم قرار دارد. سر لوزالمعده در محل اتصال معده به قسمت اول روده کوچک قرار دارد. این جایی است که معده غذای نیمه هضم شده را به روده تخلیه می‌کند و پانکراس آنزیم‌های گوارشی خود را در این محتویات آزاد می‌کند.
• بخش مرکزی پانکراس گردن یا بدن نامیده می‌شود.
• انتهای نازک آن دم نامیده می‌شود و به سمت چپ امتداد می‌یابد.

تقریباً تمام پانکراس (95٪) از بافت برون ریز تشکیل شده است که آنزیم‌های پانکراس را برای هضم غذا تولید می‌کند. بافت باقی مانده از سلول‌های غدد درون ریز به نام جزایر لانگرهانس تشکیل شده است. این دسته از سلول‌ها شبیه انگور هستند و هورمون‌هایی تولید می‌کنند که قند خون را تنظیم می‌کنند و ترشحات پانکراس را تنظیم می‌کنند.

عملکرد پانکراس

یک لوزالمعده سالم مواد شیمیایی مناسب را در مقادیر مناسب و در زمان‌های مناسب برای هضم غذاهایی که می‌خوریم تولید می‌کند و دو دسته عملکرد دارد، درون ریز و برون ریز.

۱. عملکرد برون ریز

لوزالمعده حاوی غدد برون ریز است که آنزیم‌های مهم برای هضم غذا را تولید می‌کنند. این آنزیم‌ها عبارت‌اند از:

• تریپسین و کیموتریپسین برای هضم پروتئین‌ها
• آمیلاز برای هضم کربوهیدرات ها
• لیپاز برای تجزیه چربی‌ها

مجرای پانکراس به مجرای صفراوی مشترک می‌پیوندد و آمپول Vater را تشکیل می‌دهد که در اولین قسمت روده کوچک به نام دوازدهه قرار دارد. مجرای صفراوی مشترک از کبد و کیسه صفرا منشا می‌گیرد و شیره گوارشی مهم دیگری به نام صفرا تولید می‌کند. شیره لوزالمعده و صفرا که در دوازدهه ترشح می‌شود، به بدن در هضم چربی ها، کربوهیدرات ها و پروتئین ها کمک می‌کند.

۲. عملکرد درون ریز

جزء غدد درون ریز پانکراس از سلول‌های جزایر لانگرهانس تشکیل شده است که هورمون‌های مهمی را مستقیماً در جریان خون ایجاد و آزاد می‌کنند. هورمون‌های اصلی پانکراس عبارت‌اند از:

• انسولین که قند خون را کاهش می‌دهد.
• گلوکاگون هورمون مخالف انسولین است و وقتی ترشح می‌شود که چیزی نمی‌خورید. این هورمون با تاثیری که بر چربی‌ها دارد، بین وعده‌های غذایی، قند خون را افزایش می‌دهد. این هورمون همچنین با ورزش کردن و مصرف میزان متوسط پروتیین نیز ترشح می‌شود.

حفظ سطح قند خون مناسب برای عملکرد اندام‌های حیاتی بدن از جمله مغز، کبد و کلیه‌ها بسیار مهم است.

۳. ترشح بی کربنات

علت ترشح این ماده توسط پانکراس، خنثی کردن اسیدی‌ست که از معده به روده کوچک وارد می‌شود.

ناکارآمدی پانکراس (Pancreatic Insufficiency) چیست؟

این بیماری در واقع زمانی‌ست که پانکراس آنزیم‌های خود را به میزان کافی ترشح نمی‌کند.

علایم

علایم این بیماری عبارت‌اند از:

• اسهال (مدفوع چرب یا Steatorhea)
• کاهش اشتها
• کاهش وزن
• خروج گاز
• درد شکمی
• کاهش جذب ویتامین‌های محلول در چربی
• افزایش قند خون
  این بیماری می‌تواند باعث بیماری دیابت نوع یک و حتی نوع دو شود.

علل

علل ناکارآمدی پانکراس عبارت‌اند از:

• فیبروز سیستیک
• پانکراتیت مزمن که ممکن است به دلیل سنگ کیسه صفرا، مصرف زیاد الکل، مصرف زیاد شربت ذرت، بیماری‌های خودایمنی پانکراس و برخی عفونت‌های ویروسی باشد.