علت اسهال چیست و چطور میتوان آن را درمان کرد؟
عناوین
Toggleآیا میدانستید که سالانه بیش از ۵۰۰۰ کودک به دلیل اسهال از دنیا میروند. بیماری اسهال دومین عامل مرگ و میر در کودکان زیر پنج سال است و میتواند چند روز طول بکشد و بدن را بدون آب و املاح لازم برای زنده ماندن رها کند. در گذشته، برای اکثر مردم، کم آبی شدید و از دست دادن مایعات، علت اصلی مرگ و میر ناشی از اسهال بود. در حال حاضر، علل دیگری مانند عفونتهای باکتریایی سپتیک به احتمال زیاد سهم فزایندهای از همه مرگ و میرهای مرتبط با اسهال را تشکیل میدهند.
اسهال به صورت دفع سه بار یا بیشتر مدفوع شل یا مایع در روز (یا دفع بیشتر از حد طبیعی برای خود فرد) تعریف میشود و انواع مختلفی دارد که در ادامه به توضیح آنها میپردازم.
با اسهال چه موادی را از دست میدهید؟
مشکل اصلی که در اسهال رخ میدهد، از دست دادن موادیست که باید توسط بدن جذب شوند اما به دلیل حرکت زیاد روده در اسهال، دفع میشوند. این مواد عبارتاند از:
- آب
- الکترولیتها یعنی مواد معدنی اصلی و همینطور تریس مینرالها مثل روی (زینک)
- نمک
- اسید مثل لاکتیک اسید
- پروبیوتیکها یعنی میکروبهای خوبی که به طور طبیعی در روده وجود دارند.
انواع اسهال چیست؟
انواع اسهال بر اساس زمان ادامه پیدا کردن آن و نوع ماده خروجی تقسیم میشوند و تشخیص آنها به این جهت کمک کننده است که در انتخاب درمان مناسب تاثیر میگذارد. این انواع شامل موارد زیر هستند:
- اسهال آبکی حاد که چندین ساعت یا چند روز طول میکشد و وبا شایعترین نوع اسهال در این دسته است.
- اسهال خونی حاد که دیسانتری نیز نامیده می شود.
- اسهال مداوم که 14 روز یا بیشتر طول میکشد.
- اسهال مزمن که حداقل ۴ هفته طول میکشد.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنید؟
اگر بالغ هستید، در موارد زیر به پزشک مراجعه کنید:
- اسهال شما بیش از دو روز بدون هیچ بهبودی ادامه دارد.
- دچار کم آبی شدهاید.
- درد شدید شکم یا مقعد دارید.
- مدفوع خونی یا سیاه دارید.
- تب بالای 39 درجه سانتی گراد دارید.
در کودکان، به ویژه کودکان خردسال، اسهال میتواند به سرعت منجر به کم آبی بدن شود. اگر اسهال کودک در عرض ۲۴ ساعت بهبود نیافت یا اگر کودک شما یکی از علایم زیر را داشت، به پزشک مراجعه کنید:
- کم آبی
- تب بالای 39 درجه سانتیگراد
- مدفوع خونی یا سیاه
علت اسهال چیست؟
برخی بیماریها و عوامل میتوانند باعث اسهال شوند، از جمله:
- عفونتهای ویروسی
ویروس هایی که میتوانند باعث اسهال شوند عبارتند از ویروس نوروالک (همچنین به عنوان نوروویروس شناخته میشود)، آدنوویروسهای رودهای، آستروویروس، سیتومگالوویروس و هپاتیت ویروسی. روتاویروس یکی از علل شایع اسهال حاد دوران کودکی است. ویروسی که باعث بیماری کروناویروس ۲۰۱۹ (COVID-19) میشود، گاهی با علائم گوارشی از جمله تهوع، استفراغ و اسهال نیز همراه است. - عفونتهای باکتریایی و انگلی
قرار گرفتن در معرض باکتریهای بیماری زا، مانند E. coli یا انگلها از طریق غذا یا آب آلوده، منجر به اسهال میشود. هنگام سفر به کشورهای در حال توسعه، اسهال ناشی از باکتریها و انگلها اغلب اسهال مسافرتی نامیده میشود.
Clostridioides difficile (همچنین به عنوان C. diff شناخته می شود) نوع دیگری از باکتری است که باعث اسهال میشود و میتواند پس از یک دوره آنتی بیوتیک یا در طول بستری شدن در بیمارستان رخ دهد. - مصرف برخی داروها
بسیاری از داروها مانند آنتی بیوتیکها میتوانند باعث اسهال شوند!!!!! آنتی بیوتیکها با از بین بردن باکتریهای بد، عفونتها را کاهش میدهند، اما باکتریهای خوب را نیز از بین میبرند. این امر تعادل طبیعی باکتریها در روده را بر هم میزند و منجر به اسهال یا عفونتی به نام C. diff میشود.
سایر داروهایی که باعث اسهال میشوند، داروهای ضد سرطان، متفورمین، داروهای ضد افسردگی و اضطراب و داروهای ضد اسید حاوی منیزیم هستند. - عدم تحمل لاکتوز
لاکتوز قندی است که در شیر و سایر محصولات لبنی یافت می شود. افرادی که در هضم لاکتوز مشکل دارند پس از مصرف لبنیات دچار اسهال می شوند. عدم تحمل لاکتوز می تواند با افزایش سن افزایش یابد زیرا سطح آنزیمی که به هضم لاکتوز کمک می کند با افزایش سن کاهش می یابد. - فروکتوز
فروکتوز قندی است که به طور طبیعی در میوهها و عسل یافت میشود و گاهی اوقات به عنوان یک شیرین کننده به برخی نوشیدنیها اضافه میشود. فروکتوز میتواند منجر به اسهال در افرادی شود. - شیرین کنندههای مصنوعی مانند سوربیتول، اریتریتول و مانیتول
شیرین کنندههای مصنوعی قندهای غیرقابل جذبی هستند که در آدامس و سایر محصولات بدون قند یافت میشوند، میتوانند در برخی افراد سالم باعث اسهال شوند. - زیادی بودن صفرا
- عمل جراحی
گاهی اوقات جراحیهای برداشتن جزئی از روده یا کیسه صفرا میتواند باعث اسهال شود. - سایر اختلالات گوارشی
اسهال مزمن علل دیگری دارد، مانند IBS، بیماری کرون، کولیت اولسراتیو، بیماری سلیاک، کولیت میکروسکوپی و رشد بیش از حد باکتری های روده کوچک (SIBO). - کمبود روی (زینک)
یکی از دلایل مهم اسهال، کمبود روی در بدن است. علت کمبود این ماده، یا نبود آن در رژیم غذاییست مثلا رژیمهای گیاهخواری زیرا روی اکثرا در منابع حیوانی یافت میشود. یا مصرف غذاهایی که سرشار از فیتات هستند مثل غلات. فیتات مانع جذب مواد معدنی مثل روی میشود.
مطلب مرتبط: پاسخ به سوالات رایج درباره مکمل روی (زینک)
مهمترین عارضه اسهال چیست؟
اسهال میتواند باعث کم آبی بدن یا دهیدراتاسیون شود که در صورت عدم درمان میتواند تهدید کننده زندگی باشد. کم آبی بدن به ویژه در کودکان، افراد مسن و کسانی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، خطرناکتر است.
اگر علائم کم آبی جدی دارید، به دنبال کمک پزشکی باشید.
نشانه های کم آبی در بزرگسالان عبارتاند از:
- تشنگی بیش از حد
- خشکی دهان یا پوست
- ادرار کم یا بدون ادرار
- ضعف، سرگیجه یا سبکی سر
- خستگی
- ادرار تیره رنگ
نشانه های کم آبی در نوزادان و کودکان خردسال عبارتاند از:
- نداشتن پوشک خیس در سه ساعت یا بیشتر
- خشکی دهان و زبان
- تب بالاتر از 39 درجه سانتیگراد
- گریه بدون اشک
- خواب آلودگی، عدم پاسخگویی یا تحریک پذیری
- ظاهر فرورفته به شکم، چشم ها یا گونهها
درمان اسهال چیست؟
در زمان اسهال و درمان آن توجه به یک نکته بسیار مهم است: اسهال به معنی حرکت بیشتر در دستگاه گوارش برای خروج موادی از بدن است. در این زمان بهترین کاری که میتوانید انجام دهید، اعتماد به بدن خود و درمان جایگزینی آب و مایعات است و پرهیز از داروهایی که باعث قطع اسهال میشوند. علت این است که اکثر اسهالها عفونی هستند و بیشتر آنها ویروسی. داروهای مصرفی تاثیری بر عوامل ویروسی ندارند و برخی از آنها فقط جلوی خروج ویروس از بدن را میگیرند که این مورد بسیار خطرناک است.
البته این توضیح برای همه صدق نمیکند زیرا علت همه اسهالها عفونتهای ویروسی نیستند. همچنین شرایط همه افراد نیز با هم یکی نیست. برای مثال اگر فردی مشکل نقص سیستم ایمنی داشته باشد، بهترین کار مراجعه به پزشک است و نه خود درمانی.
بنابراین اکثر موارد اسهال حاد به خودی خود ظرف چند روز بدون درمان برطرف میشود. در این زمان میتوانید برای بهبود اسهال راهکارهایی را در پیش گیرید و اسهال خود را درمان کنید. اگر این درمانها پاسخگو نبودند و یا در صورت داشتن علایم همراه خطرناک که در بالا توضیح دادم، باید به پزشک مراجعه کنید.
درمانهای مشترک و خانگی برای اسهال
مهمترین درمانی که برای اسهال باید در نظر بگیرید، جایگزینی آب و مایعات و الکترولیتهای بدن است. بسیاری از عوارض اسهال به دلیل کم آبی حاصل از آن ایجاد میشوند. نکات اصلی که باید رعایت کنید عبارتاند از:
- مقدار زیادی مایعات از جمله آب، آبگوشت یا آب قلم بنوشید. از مصرف کافئین و الکل خودداری کنید. آب راه خوبی برای جایگزینی مایعات است، اما حاوی املاح و الکترولیتها، مواد معدنی مانند سدیم و پتاسیم، که برای عملکرد بدن ضروری هستند، نیست. برای این منظور میتوانید از محلول آبرسانی خوراکی (ORS)، که محلولی از آب استریل، شکر و نمک است، استفاده کنید.
- اگر نوشیدن مایعات معده شما را ناراحت میکند یا باعث حالت تهوع و استفراغ در شما میشود، میتوانید از سرمهای تزریقی آبرسان استفاده کنید.
- یک دوره درمان تکمیلی 10-14 روزه از قرصهای 20 میلیگرمی روی (زینک)، مدت اسهال را کوتاه کرده و نتایج را بهبود میبخشد.
- با بازگشت حرکات روده به حالت عادی، غذاهای نیمه جامد و کم فیبر را به تدریج اضافه کنید. کراکر، نان تست، تخم مرغ، برنج یا مرغ را امتحان کنید.
- برای چند روز از مصرف برخی مواد غذایی مانند لبنیات، غذاهای چرب، غذاهای پرفیبر یا غذاهای با چاشنی و طعم دهنده شدید پرهیز کنید.
- میتوانید از ترکیب کفیر و شاه توت استفاده کنید، البته اگر عدم تحمل لاکتوز(Lactose Intolerance) ندارید.
- مصرف پروبیوتیکها را در نظر بگیرید. این میکروارگانیسمها ممکن است با افزایش سطح باکتریهای خوب به بازگرداندن تعادل سالم به دستگاه روده کمک کنند، اگرچه مشخص نیست که آیا میتوانند به کوتاه کردن دوره اسهال کمک کنند یا خیر. پروبیوتیکها به شکل کپسول یا مایع در دسترس هستند و به برخی غذاها مانند ماست نیز اضافه میشوند. تحقیقات بیشتری برای درک بهتر این که کدام گونه از باکتریها مفیدتر هستند یا چه دوزهایی مورد نیاز است، مورد نیاز است.
- چای کامبوجا
زیرا حاوی لاکتیک اسید است. - میتوانید از غذاهای تخمیری برای به دست آوردن میکروبهای مورد نیاز خود استفاده کنید مانند خیار شور، کیمچی و کلم ترش.
- پودر گیاه خرنوب (Carob powder)
- خاک رس بنتونیت (Bentonite clay)
- یکی دیگر از درمانهای فوق العاده برای اسهال، موز سبز ارگانیک است.
موز سبز مانند موز رسیده باعث افزایش شدید قند خون نمیشود و سوخت میکروبهای سالم روده را تامین میکند و اسیدهای چرب با زنجیره کوچک (SCFA) را فراهم میکند. SCFA ها به شما در حفظ مایعات کمک میکنند.موز سبز همچنین حاوی برخی مواد مغذی مانند پتاسیم است.
توجه داشته باشید که حتما قبل از مصرف موز سبز، آن را بپزید. میتوانید آنها را با نمک دریا سرخ کنید!!
درمانهای کاهش دهنده حرکت رودهها
در مورد داروهای ضد اسهال بپرسید. داروهای ضد اسهال بدون نسخه، مانند لوپرامید و بیسموت ساب سالیسیلات، ممکن است به کاهش تعداد دفعات آبکی روده و کنترل علائم شدید کمک کنند.
برخی از بیماریها و عفونتها، مثل عفونتهای باکتریایی و انگلی، میتوانند با این داروها بدتر شوند زیرا آنها از خلاص شدن بدن شما از آنچه که باعث اسهال شده است، جلوگیری میکنند. قبل از مصرف این داروها یا دادن آنها به کودک با پزشک خود مشورت کنید.
درمان آنتی بیوتیکی یا ضد انگلی
آنتی بیوتیکها یا داروهای ضد انگلی ممکن است به درمان اسهال ناشی از باکتری یا انگل کمک کنند. اگر یک ویروس باعث اسهال شود، آنتی بیوتیکها کمکی نمیکنند.
توجه مهم: اگر اسهال مزمن دارید، حتماً فوراً با پزشک خود صحبت کنید. اسهال در صورت عدم توجه میتواند مشکلات سلامتی طولانی مدت داشته باشد.
پاسخ به سوالات رایج در مورد اسهال
۱. عوامل خطر ابتلا به اسهال شدید چیست؟
کودکانی که دچار سوءتغذیه یا نقص ایمنی هستند و همچنین افراد مبتلا به HIV بیشتر در معرض خطر ابتلا به اسهال تهدید کننده زندگی هستند.
۲. آیا اسهال مسری است؟
اسهال معمولاً علامت عفونت در رودههاست که میتواند توسط انواع باکتریها، ویروسها و انگلها ایجاد شود. عفونت از طریق غذا یا آب آشامیدنی آلوده یا از فردی به فرد دیگر در نتیجه عدم رعایت بهداشت منتقل میشود.
۳. چطور میتوان از اسهال پیشگیری کرد؟
داشتن عادات شخصی خوب میتواند شما را از ابتلا به اسهال ناشی از باکتری یا ویروس محافظت کند. این عادات شخصی عبارتاند از:
- دستهای خود را به صورت مرتب بشویید.
- از ضد عفونی کنندههای مبتنی بر الکل استفاده کنید.
- غذاهایی را بخورید که به روشی ایمن و تمیز تهیه شدهاند.
هنگامی که در سفر هستید، مطمئن شوید که هر چیزی که میخورید و مینوشید بی خطر باشد. اگر به کشورهای در حال توسعه سفر میکنید، این موضوع از اهمیت بیشتری برخوردار است. نکات ایمنی سفر عبارتاند از:
- در زمان سفر مراقب آنچه مینوشید باشید و آب بطری، نوشابه و یا آبمیوههایی را که در ظرف اصلی آن سرو میشوند، بنوشید. از مصرف آب لوله کشی و تکههای یخ خودداری کنید.
- در زمان سفر نوشیدنیهایی که با آب جوشانده میشوند، مانند قهوه و چای، احتمالا بی خطر هستند. اما به یاد داشته باشید که اگر اسهال دارید، الکل و کافئین میتوانند آن را تشدید کرده و کم آبی بدن را بدتر کنند.
- از خوردن میوه و سبزی تازه یا خام ضرهیز کنید مگر اینکه خودتان آنها را بشویید و پوست بگیرید.
- اطمینان حاصل کنید که گوشت و ماهی مصرفی شما حداقل تا حد متوسط پخته شده باشند و گوشت یا ماهی خام یا کم پخته شده مصرف نکنید.
- غذای فروشندگان خیابانی یا کامیونهای حمل مواد غذایی مصرف نکنید.
- از مصرف بی رویه آنتی بیوتیکها پرهیز کنید. اما همزمان توجه داشته باشید که اگر برای مدت طولانی به یک کشور با سطح بهداشت پایین سفر میکنید و اگر سیستم ایمنی ضعیفی دارید، قبل از رفتن از پزشک خود در مورد آنتی بیوتیکهای لازم که باید همراه داشته باشید، بپرسید.
- هشدارهای سفر را بررسی کنید. مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری یک وب سایت سلامت مسافران دارد که در آن هشدارهای بیماری برای کشورهای مختلف ارسال میشود. اگر قصد دارید سفر کنید، برای هشدارها و نکاتی برای کاهش خطر خود به آنجا مراجعه کنید.
دیدگاهتان را بنویسید