علل التهاب معده (گاستریت) و راه‌های درمان آن

گاستریت، التهاب در پوشش داخلی معده است و مردم گاهی آن را به نام ورم معده می‌شناسند. این پوشش (بافت نرمی به نام مخاط) از معده شما در برابر اسیدها، آنزیم‌ها و میکروارگانیسم‌هایی که هر روز از آن عبور می‌کنند، محافظت می‌کند. گاستریت زمانی اتفاق می‌افتد که سیستم ایمنی بدن شما تهدیدی را برای این سد حفاظتی تشخیص دهد. سیستم ایمنی بدن شما باعث ایجاد التهاب در بافت‌ها می‌شود تا به مبارزه با عفونت‌ها و بهبودی کمک کند.

این بیماری، به ویژه در عصر حاضر و به دلیل تغییرات سبک زندگی و کیفیت غذاها، بسیار شایع است. در سراسر جهان، تقریباً نیمی از جمعیت به گاستریت مزمن مرتبط با عفونت باکتریایی گسترده و مزمن به نام هلیکوباکتر پیلوری مبتلا هستند. به همین دلیل در این مقاله سعی دارم در مورد علل این بیماری و بهترین درمان‌های آن توضیح دهم.

انواع مختلف گاستریت چیست؟

انواع مختلفی از تقسیم بندی‌ها برای گاستریت و التهاب معده وجود دارد که بر اساس فاکتورهای مختلف ایجاد شده‌اند مانند مدت زمان علایم، علت زمینی، تغییرات هیستولوژیکی و از این قبیل.

گاستریت حاد و مزمن (Acute and Chronic Gastritis)

یکی از معروف‌ترین انواع تقسیم بندی آن بر اساس زمان، یعنی حاد و مزمن بودن است. شما ممکن است به گاستریت حاد یا گاستریت مزمن مبتلا شوید.
گاستریت حاد ناگهانی و موقتی است و شرایط ایجاد کننده آن نیز حاد است.
اما گاستریت مزمن یک بیماری طولانی مدت است، اگرچه ممکن است همیشه (یا اصلاً) متوجه آن نشوید. این مشکل معمولا به تدریج و در نتیجه یک بیماری مزمن دیگر ایجاد می‌شود.

گاستریت اروزیو و غیر اروزیو (Erosive and Nonerosive Gastritis)

گاستریت همچنین می‌تواند به دو نوع اروزیو و غیر اروزیو (فرسایشی و غیر فرسایشی) تقسیم بندی شود.
گاستریت فرسایشی به این معنی است که عامل ایجاد کننده گاستریت در واقع از بین بردن پوشش معده شما است و زخم یا اسکار بر جای می‌گذارد. این عامل اغلب یک ماده شیمیایی مانند اسید، صفرا، الکل یا مواد مخدر است.
گاستریت غیر فرسایشی تغییرات فرسایشی بر جای نمی‌گذارد، اما ممکن است باعث تحریک شود، مانند قرمز شدن پوشش داخلی معده. شکل خاصی از گاستریت غیر فرسایشی، گاستریت آتروفیک، می‌تواند باعث شود که پوشش معده نازک شده یا تحلیل برود (آتروفی). این اتفاق می‌تواند باعث انواع مشکلات گوارشی شود.

بر اساس علت، گاستریت ممکن است نام‌های اختصاصی‌تری نیز داشته باشد، مانند:

• گاستریت عفونی
• گاستریت ناشی از دارو
• گاستریت ناشی از الکل
• گاستریت ناشی از استرس
• گاستریت خودایمنی
• گاستریت ائوزینوفیلیک

علائم گاستریت چیست؟

گاستریت به خودی خود علائمی ایجاد نمی‌کند. علائم ممکن است زمانی رخ دهد که پوشش معده به اندازه‌ای فرسوده شده باشد که دیگر نتواند از خود در برابر اسیدها و آنزیم‌های خود دفاع کند. اسیدها ممکن است باعث علائم سوء هاضمه شوند یا ممکن است باعث ایجاد زخم معده یا پپتیک اولسر شوند که ممکن است باعث درد و خونریزی شود.

بنابراین هنگامی که افراد علائمی دارند، معمولا به دلیل شرایط دیگری است که ممکن است همراه با گاستریت اتفاق افتاده باشد، مانند زخم معده. در این حالت رایج‌ترین علائم عبارت‌اند از:

• درد شکم (به خصوص در قسمت فوقانی)
  درد گاستریت در معده که در قسمت میانی بالای شکم (ناحیه “اپی گاستر”) قرار دارد، حس می‌شود، اما ممکن است شما نتوانید نقطه دقیق آن را مشخص کنید.
  اگر زخم معده داشته باشید، ممکن است بتوانید درد را با دقت بیشتری مشخص کنید.
  همچنین ممکن است احساس سوزش داشته باشد و هنگام غذا خوردن، احساس بهتری داشته باشید.
• سوء هاضمه
• احساس نفخ، یا احساس سیری پس از خوردن مقدار کمی غذا
• کاهش اشتها
• حالت تهوع
• استفراغ (به خصوص مایع زرد یا سبز)
• سوزش در ناحیه معده (به خصوص در شب و بین وعده‌های غذایی)

اگر زخم ایجاد شده خونریزی داشته باشد، ممکن است متوجه علایم زیر شوید:

• استفراغ خونی (coffee ground emesis)
• اجابت مزاج سیاه رنگ یا خون سیاه در مدفوع (ملنا)
• احساس خستگی بیشتر از حد معمول زیرا ممکن است فرد دچار کم خونی یا آنمی شده باشد.

عوارض احتمالی گاستریت چیست؟

اغلب اوقات، گاستریت موقتی است و جدی نیست. اما اگر ورم معده برای مدتی ادامه پیدا کند، در نهایت می‌تواند به پوشش معده آسیب برساند، که می‌تواند منجر به عوارض گاه حتی خیلی جدی شود.

گاستریت اروزیو و عوارض زخم معده

گاستریت اروزیو یا فرسایشی می‌تواند منجر به بیماری زخم معده شود. زخم‌ها می‌توانند باعث خونریزی گوارشی شوند و منجر به کم خونی شوند. زخم‌های مکرر نیز می‌توانند باعث ایجاد اسکار شوند. بافت اسکار در معده اگر سوراخ پایین معده (پیلور) را باریک یا مسدود کند، می‌تواند مشکل ساز شود. به این اتفاق، انسداد خروجی معده (GOO) می‌گویند.

زخمی که بهبود نمی‌یابد ممکن است در نهایت سوراخی را در قطر دیواره معده ایجاد کند (سوراخ شدن دستگاه گوارش). این اتفاق می‌تواند به باکتری‌های معده شما اجازه دهد تا به حفره شکم راه پیدا کنند و باعث بیماری پریتونیت شوند. پریتونیت یا التهاب در فضای پریتوئن و شکم، می‌تواند منجر به عوارض بیشتر و جدی‌تری از جمله سپتی سمی یا سپسیس* شود.

*سپتیسمی (Septicemia ) یا سپسیس (Sepsis) یا گَندخونی یا پَلَشت‌خونی نوعی التهاب است که سراسر بدن را فرا می‌گیرد و به دلیل عفونت پیش می‌آید. علائم و نشانه‌های این بیماری شامل تب، افزایش تپش قلب، افزایش میزان تنفس و گیجی است.

گاستریت غیر اروزیو، آتروفی و متاپلازی

گاستریت غیر اروزیو یا غیر فرسایشی بسیار کندتر عوارض ایجاد می‌کند. اما پس از سال‌ها، می‌تواند باعث کاهش مخاط معده (آتروفی) شود و معده برخی از عملکردهای خود را از دست بدهد. با این اتفاق، فرد مبتلا ممکن است در هضم و جذب برخی مواد مغذی مانند آهن، اسید فولیک و ویتامین B12 (کم خونی خطرناک) مشکل داشته باشید.

به ندرت، گاستریت طولانی‌مدت می‌تواند باعث شود که سلول‌های مخاط معده‌تان به‌طور کلی شبیه به بافت متفاوتی به نظر برسند. به این حالت متاپلازی روده معده می‌گویند. پزشکان این تغییر سلولی را پیش سرطانی می‌دانند، به این معنی که می‌تواند خطر ابتلا به سرطان معده را افزایش دهد.

علت‌های احتمالی گاستریت چیست؟

گاستریت در واقع پاسخی از سیستم ایمنی بدن به چیزی است که از قبل در معده اتفاق افتاده است. سیستم ایمنی بدن سلول‌های التهابی را به پوشش معده می‌فرستد تا با عفونت‌ها مبارزه کند و به ترمیم بافت‌ها کمک کند. التهاب باعث علائم گاستریت می‌شود، در صورت داشتن علائم. اما مجرم اصلی چیز دیگری است، چیزی که پوشش معده شما را تهدید می‌کند. علل مختلفی می‌توانند باعث گاستریت شوند از جمله:

• عفونت‌ها:  عفونت‌ها از شایع‌ترین علل گاستریت به ویژه گاستریت حاد هستند. عفونت‌های باکتریایی و عفونت‌های ویروسی مرتبط با آنفولانزای معده می‌توانند واکنش کوتاه مدتی ایجاد کنند که معمولاً خود به خود نیز از بین می‌روند. عفونت هلیکوباکتر پیلوری یک عفونت باکتریایی شایع و مزمن است که می‌تواند باعث گاستریت مزمن شود. به طور معمول، عفونت‌های انگلی و عفونت‌های قارچی نیز می‌توانند باعث گاستریت حاد یا مزمن شوند.
• مصرف الکل
• مصرف داروهای ضدالتهاب غیر استروییدی (NSAIDs) مانند آسپرین و ایبوپروفن
• مصرف مواد مخدر مانند کوکائین
• بیماری‌های خودایمنی: در بیماری خودایمنی، سیستم ایمنی بدن به اشتباه با التهاب به سلول‌های بدن خودش حمله می‌کند.
• کاهش عرضه خون: یک جراحی بزرگ، ضربه یا بیماری شدید می‌تواند باعث گاستریت حاد شود. استرس شدید فیزیولوژیکی باعث می‌شود که بدن شما جریان خون را از سیستم گوارشی خارج کند تا آن را به سمت اندام‌های حیاتی هدایت کند. این سیستم دفاعی مخاط معده شما را تحلیل می‌دهد و آن را در برابر مواد شیمیایی داخل آن آسیب پذیرتر می‌کند.
• استرس و افزایش کورتیزول: کورتیزول با استرس فعال می‌شود و می‌تواند اسید معده را حتی زمانی که غذا در معده وجود ندارد، افزایش دهد. این کورتیزول می‌تواند باعث فرسایش معده شود که منجر به التهاب و حتی زخم می‌شود.
  بالا بودن طولانی کورتیزول، تاثیر آن را در بدن کمتر می‌کند. در حال حاضر، به جای اینکه کورتیزول به عنوان یک ضد التهاب عمل کند، می تواند باعث التهاب بیشتر شود.
• رفلاکس صفرا: گاهی بازگشت صفرا به داخل معده، می‌تواند باعث التهاب و سوزش معده شود. علت این مورد می‌تواند ناشی از انسداد مجاری صفراوی باشد که یک درمان ساده آن مصرف نمک صفراوی به نام TUDCA است.
• پرتودرمانی (موکوزیت)
• شیمی درمانی

مطلب مرتبط: تودکا (TUDCA) چیست و چه کاربردی دارد؟

آیا به آزمایشات برای تشخیص گاستریت نیاز خواهید داشت؟

تشخیص از سؤال پزشکان در مورد علائم و سابقه سلامتی فرد شروع می‌شود، اما گاهی ممکن است نیاز به تست‌های دیگری نیز داشته باشد، از جمله:

• آندوسکوپی فوقانی: در طی این روش، پزشک یک لوله نازک با یک دوربین در انتهای آن را به داخل دهان و پایین به معده شما قرار می‌دهد. آنها به داخل دستگاه گوارش فوقانی شما نگاه می‌کنند. در طول این روش، ممکن است آزمایشی به نام بیوپسی (نمونه برداری از مخاط معده) نیز انجام دهند. برای بیوپسی، پزشک نمونه کوچکی از پوشش معده می‌گیرد. سپس، پزشک دیگری به نمونه زیر میکروسکوپ نگاه می‌کند.
• تست برای بررسی عفونت هلیکوباکتر پیلوری. این موارد عبارت‌اند از، آزمایش خون، تست‌های تنفسی (این آزمایش مواد موجود در نفس شما را پس از نوشیدن مایع مخصوص اندازه گیری می کنند.)، آزمایش بر روی نمونه کوچکی از حرکات روده
• آزمایش خون برای بررسی کم خونی (آنمی)
• ازمایش مدفوع

اثبات واقعی گاستریت میکروسکوپی است، بنابراین پزشک برای تایید آن به نمونه بافت نیاز دارد. آنها می‌توانند در طول معاینه آندوسکوپی فوقانی، از داخل معده نمونه (بیوپسی) بگیرند. متخصص آندوسکوپی می‌تواند از طریق آندوسکوپ، بیوپسی کند. آنها معمولاً گاستریت را حتی قبل از تأیید بیوپسی به صورت بصری تشخیص می‌دهند.

آیا گاستریت به خودی خود از بین می‌رود؟

گاستریت حاد پس از برطرف شدن علت حاد آن برطرف می‌شود. اگر عفونت داشته باشید، در بیشتر موارد سیستم ایمنی بدن شما به زودی آن را از بین می‌برد و سپس التهاب کاهش می‌یابد.
همچنین اگر برای مدت کوتاهی الکل یا قرصی را بیش از حد مصرف کرده‌اید، پوشش معده شما به زودی خود را ترمیم می‌کند.
اگر جریان خون به معده شما به طور موقت کاهش یافته بود اما اکنون بازسازی شده است، پوشش معده شما روند بهبودی را آغاز می‌کند.

اما گاستریت مزمن به خودی خود از بین نمی‌رود و درمان به رفع آن کمک می‌کند. گاستریت مزمن معمولا با بیماری مزمن دیگری که دارید مرتبط است. همچنین گاستریت مزمن ممکن است آسیب عمیق‌تری به بافت‌های شما وارد کرده باشد، بنابراین ممکن است بهبودی طولانی‌تر طول بکشد.

چگونه می‌توانید سریع درد معده را تسکین دهید؟

برای این منظور، شما می‌توانید علائم خود را با استفاده از داروهای بدون نسخه (OTC) که اسید معده را خنثی می‌کنند، مانند مهارکننده‌های پمپ پروتون (PPIs) درمان کنید. این داروها می‌توانند در زمانی که معده شما در حال بهبود است، تسکین موقتی به همراه داشته باشند. با این حال، باید مطمئن شوید که علت گاستریت شما از بین رفته است.

درمان‌های معمول گاستریت چیست؟

درمان گاستریت مزمن نیاز به مراقبت حرفه‌ای دارد و به درمان علت زمینه‌ای آن بستگی دارد. درمان‌های رایجی که در هم اکنون در پزشکی مدرن وجود دارند، عبارت‌اند از:

• آنتی بیوتیک‌ها و سایر داروها برای درمان هلیکوباکتر پیلوری.
• یافتن داروهای جایگزین برای شرایطی که با NSAID ها درمان می کردید.
• خدمات درمان اعتیاد برای اختلال مصرف الکل یا اعتیاد به کوکائین.
• داروهای هدفمند برای درمان بیماری‌های خودایمنی.
• در موارد نادر، جراحی برای رفع خونریزی گوارشی (GI)، ایسکمی یا رفلاکس صفرا.
• تجویز داروهای مهارکننده تولید اسید معده برای تقویت بهبودی.

مقاله مرتبط: هلیکوباکتر پیلوری و درمان آن