دوپامین چیست و علل کمبود آن کدامند؟

در این مقاله قصد دارم شما را با این ماده شگفت‌انگیز آشنا کنم.

دوپامین چیست؟

دوپامین یک نوع انتقال دهنده عصبی (نوروترنسمیتر) است که از دو مکان می‌تواند ترشح شود، یکی غدد فوق کلیوی و دیگری از هیپوتالاموس مغز. سیستم عصبی از دوپامین برای ارسال پیام بین سلول‌های عصبی استفاده می‌کند.

دوپامین چه عملکردی دارد؟

دوپامین در بسیاری از عملکردهای بدن نقش دارد. برای مثال به عنوان یک انتقال دهنده عصبی در موارد زیر نقش ایفا می‌کند:

• احساس خوب
• حافظه و تمرکز
• احساسات و حال عمومی روحی
• لذت جویی و پاداش جویی
• جنبش و حرکت
• انگیزه
• رفتار و شناخت
• توجه
• خواب
• یادگیری
• شیردهی

و به عنوان یک هورمون، دوپامین در جریان خون ترشح می‌شود. نقش کوچکی در شرایط «جنگ یا گریز» دارد. پاسخ جنگ یا گریز، واکنش بدن به یک موقعیت استرس زا است مانند نیاز به فرار از خطر.

دوپامین همچنین:

• باعث شل شدن رگ‌های خونی (در دوزهای کم، به عنوان گشادکننده عروق عمل می‌کند) یا انقباض آنها (در دوزهای بالا به عنوان منقبض کننده عروق عمل می‌کند) می‌شود.
• دفع سدیم (نمک) و ادرار را از بدن افزایش می‌دهد.
• تولید انسولین را در لوزالمعده (پانکراس) کاهش می‌دهد.
• حرکت محتوای دستگاه گوارش را کند می‌کند و از پوشش گوارشی محافظت می‌کند.
• فعالیت لنفوسیت‌ها را در سیستم ایمنی بدن کاهش می‌دهد.

دوپامین چگونه باعث ایجاد احساس شادی در ما می‌شود؟

دوپامین به عنوان هورمون “احساس خوب” شناخته می‌شود که باعث حس لذت می‌شود. همچنین به شما انگیزه می‌دهد که کارهایی انجام دهید که به شما حس خوبی می‌دهند.

دوپامین بخشی از سیستم پاداش است. این سیستم، از نقطه نظر تکاملی، جوری طراحی شده است تا به شما، وقتی کارهایی را انجام می‌دهید که برای زنده ماندن لازم است مثل خوردن، نوشیدن، رقابت برای زنده ماندن و تولید مثل، پاداش دهد. مغز انسان برای رسیدن به این احساس لذت و پاداش، به دنبال رفتارهایی است که دوپامین را از مغز آزاد می‌کنند. وقتی کاری لذت‌بخش انجام می‌دهید، مغز مقدار زیادی دوپامین آزاد می‌کند که باعث احساس خوب در شما شده و شما بیشتر به دنبال این احساس خواهید رفت.

به همین دلیل است که غذاهای ناسالم و شکر بسیار اعتیادآور هستند. آنها باعث آزاد شدن مقدار زیادی دوپامین در مغز می‌شوند که به شما احساس لذت زیادی می‌دهد و این نیاز را در شما ایجاد می‌کند که به دنبال تکرار آن تجربه باشید.

مطلب مرتبط: ارتباط شکر و دوپامین

میزان مناسب دوپامین در بدن باعث چه احساسی می‌شود؟

اگر تعادل مناسبی از دوپامین داشته باشید، موارد زیر احساس‌های غالب در شما هستند:

• خوشحال
• با انگیزه
• هوشیار
• متمرکز

میزان پایین دوپامین در بدن باعث چه احساسی می‌شود؟

اگر سطح دوپامین پایینی دارید، موارد زیر احساس‌های غالب در شما هستند:

• خستگی
• بی انگیزگی
• نارضایتی از اوضاع
• بی هدفی
• از دست دادن حافظه
• نوسانات خلقی مثل اضطراب و افسردگی
• مشکلات خواب
• مشکلات تمرکز
• میل جنسی کم
• لرزش و ترمورهایی در حین استراحت
• رفتن به سمت اعتیادهای مختلف

میزان بالای دوپامین در بدن باعث چه احساسی می‌شود؟

اگر سطح دوپامین بالایی دارید، موارد زیر احساس‌های غالب در شما هستند:

• سرخوشی
• پر انرژی بودن
• میل جنسی بالا

جنبه های منفی داشتن سطوح بالای دوپامین عبارتند از:

• مشکل در خواب
• کنترل ضعیف بر رفتار
• تهاجمی‌تر بودن رفتار

علل پایین بودن دوپامین کدامند؟

1. کافئین بیش از حد
   نکته جالب این است که کافئین می‌تواند باعث حس خوب شود اما مصرف بیش از حد آن، در طول زمان اثر عکس دارد.
2. الکل
3. مواد مخدر
   مثل کوکائین و دیگر مواد مخدر و حتی داروهایی مثل فلوکستین (Prozac)، پاروکستین (Paxil) و بوپروپیون (wellbutrin). همه این مواد در ابتدا باعث افزایش دوپامین می‌شوند، اما در طول زمان، آن را کاهش می‌دهند!!!
   اگر به قسمت مهارکننده های بازجذب دوپامین که پایین‌تر درباره آنها گفته‌ام نگاهی بیاندازید،می‌بینید که برای مثال بوپروپیون یکی از این داروهاست که برای درمان در افراد با کمبود دوپامین تجوبز می‌شود و خود می‌تواند در دراز مدت باعث کاهش دوپامین شود. بنابراین تصور نکنید که داروهای شیمیایی همیشه می‌توانند مشکل شما را حل کنند.
4. قند و انسولین
5. استرس و کورتیزول
6. اسید معده پایین
   چرا؟ چون معده شما دیگر قادر به جذب پروتیین و در نتیجه ساخت نوروترنسمیترها نیست. برای تشخیص و درمان این مورد یک مقاله دیگر برای شما ساخته‌ام اما به طور خلاصه مصرف سرکه سیب و بتایین هیدروکلراید بسیار کمک کننده هستند.
   مطلب مرتبط: اسید معده پایینی چه علائمی دارد؟
   مطلب مرتبط: سرکه سیب
7. خستگی آدرنال (غدد فوق کلیوی)

چه بیماری‌هایی با سطوح بالا یا پایین دوپامین مرتبط هستند؟

در ارتباط با این موضوع ابهامات زیاد و مسابل زیادی برای یادگیری وجود دارد. به عنوان مثال، آیا سطح بالا یا پایین دوپامین باعث بیماری می‌شود یا بیماری باعث تغییر در سطح دوپامین می‌شود؟ آیا پاسخ می‌تواند هر دو باشد؟ چیری که به این سردرگمی اضافه می‌کند این است که عملکرد یک انتقال دهنده عصبی منفرد مانند دوپامین را نمی توان جدا از سایر انتقال دهنده‌های عصبی یا سایر مواد شیمیایی در مغز یا بدن در نظر گرفت. بسیاری با یکدیگر تعامل دارند.

با این وجوید، بیماری‌هایی وجود دارند که سطح دوپامین در آنها بالا یا پایین است که در ادامه به آنها اشاره می‌کنم.

بیماری‌های مرتبط با سطوح پایین دوپامین

• اختلال کمبود توجه بیش فعالی (ADHD)
• بیماری پارکینسون
• سندرم پای بی‌قرار

بیماری‌های مرتبط با سطوح بالای دوپامین

• شیدایی و سرخوشی (مانیا)
• چاقی
• اعتیاد

بیماری‌های مرتبط با هر دو سطوح بالا و پایین دوپامین

• اسکیزوفرنی
  برخی از علائم اسکیزوفرنی ممکن است ناشی از دوپامین بیش از حد در مناطق خاصی از مغز باشد مثل هذیان و توهم. علائم دیگر احتمالاً به دلیل نداشتن دوپامین کافی در قسمت دیگری از مغز ایجاد می شود مثل بی‌انگیزگی.

آگونیست دوپامین چیست؟

آگونیست‌های دوپامین داروهایی هستند که اثر انتقال دهنده عصبی طبیعی دوپامین را تقلید می‌کنند. آگونیست‌های دوپامین به گیرنده‌های دوپامین روی سلول‌های عصبی مغز متصل می‌شوند و آن‌ها را فعال می‌کنند و باعث می‌شوند سلول‌های عصبی طبیعی واکنش نشان دهند.

آگونیست‌های دوپامین برای درمان بیماری‌های پارکینسون، افسردگی، سندرم پای بی‌قرار، اختلال کم‌توجهی بیش فعالی (ADHD)، میل جنسی کم و هیپرپرولاکتینمی استفاده می‌شوند.

نمونه هایی از این داروهای آگونیست دوپامین عبارت‌اند از:

• برای بیماری پارکینسون: پرامی‌پکسول، روپینیرول، روتیگوتین، آپومورفین.
• برای افسردگی: پرامیپکسول.
• برای کاهش میل جنسی: پرامیپکسول.
• برای هیپرپرولاکتینینمی (افزایش هورمون تولیدکننده شیر مادر): بروموکریپتین، کابرگولین.

آنتاگونیست دوپامین چیست؟

آنتاگونیست‌های دوپامین داروهایی هستند که به گیرنده‌های دوپامین (روی سلول عصبی دریافت کننده) در مغز متصل می‌شوند و آن‌ها را مسدود می‌کنند. این بدان معنی است که آنها دریافت دوپامین توسط سلول عصبی را مسدود یا متوقف می‌کنند. بسیاری از داروهای ضد روان پریشی، آنتاگونیست دوپامین هستند.

از آنتاگونیست‌های دوپامین برای درمان اسکیزوفرنی، اختلال دوقطبی، تهوع و استفراغ استفاده می‌شود.

نمونه هایی از داروهای آنتاگونیست دوپامین عبارت‌اند از:

• برای تحریک‌پذیری و آژیتاسیون در اسکیزوفرنی: آریپیپرازول، ریسپریدون، زیپراسیدون.
• برای اختلال دوقطبی: ریسپریدون، اولانزاپین، زیپراسیدون.
• برای حالت تهوع و استفراغ: متوکلوپرامید، دروپریدول.

مهارکننده بازجذب دوپامین چیست؟

مهارکننده های بازجذب دوپامین داروهایی هستند که از ورود مجدد دوپامین و جذب مجدد آن توسط سلول عصبی آزاد کننده آن جلوگیری می‌کنند. این اتفاق باعث می‌شود دوپامین بیشتری در اختیار نورون‌های بیشتری در مغز قرار گیرد.

مهارکننده های بازجذب دوپامین برای درمان افسردگی و نارکولپسی و برای غلبه بر اعتیادهایی مانند سیگار کشیدن و پرخوری استفاده می‌شود.

نمونه هایی از داروهای مهارکننده بازجذب دوپامین عبارت‌اند از:

• برای افسردگی: بوپروپیون.
• برای نارکولپسی: مودافینیل.
• برای اعتیاد به کوکائین: بوپروپیون، نومیفنسین، بنزتروپین (کوژنتین)، مازیندول.
• برای ترک سیگار: بوپروپیون.

لوودوپا چیست؟

لوودوپا دارویی است که برای درمان بیماری پارکینسون استفاده می‌شود. از دست دادن دوپامین مسئول علائم حرکتی است که در افراد مبتلا به بیماری پارکینسون دیده می‌شود. برای کمک به رسیدن لوودوپا به مغز (بر خلاف سایر قسمت‌های بدن)، لوودوپا با کاربیدوپا ترکیب می‌شود. این ماده هنگامی که به مغز می‌رسد، به دوپامین تبدیل می‌شود.

نقش دوپامین در اعتیاد به مواد مخدر چیست؟

مواد مخدر در نحوه ارسال و دریافت پیام‌های سلول‌های عصبی در مغز اختلال ایجاد می‌کنند. داروهایی مانند ماری جوانا و هروئین از انتقال دهنده‌های عصبی طبیعی تقلید می‌کنند. داروهای دیگر مانند آمفتامین و کوکائین باعث آزاد شدن مقادیر زیادی انتقال دهنده‌های عصبی طبیعی می‌شوند یا از بازیافت این انتقال دهنده‌های عصبی جلوگیری می‌کنند.

این داروها “مرکز پاداش” در مغز را بیش از حد تحریک می‌کنند. با گذشت زمان، با قرار گرفتن مکرر در معرض مواد مخدر، ناحیه خاصی از مغز شما کمتر حساس می‌شود و از هیچ چیز دیگری جز دارو احساس لذت نمی‌کند. همچنین، شما اغلب نیاز به مصرف مقادیر بیشتر و بیشتری از داروها برای ایجاد همان اثر دارید. در همان زمان، ناحیه دیگری از مغز شما نسبت به احساسات کناره‌گیری حساس‌تر می‌شود، مانند اضطراب و تحریک‌پذیری، زیرا اثرات دارو از بین می‌رود و شما به دلیل دیگری که رهایی از این ناراحتی است، به دنبال مصرف مواد می‌روید. بنابراین، اعتیاد یک چرخه معیوب است که به علت مکانیسم‌های متعددی ایجاد می‌شود.

اخیرا دانشمندان فکر می‌کنند که نقش دوپامین ایجاد سرخوشی به صورت مستقیم نیست، بلکه به عنوان تقویت کننده‌ای برای یادآوری و تکرار تجربیات لذت بخش عمل می‌کند. بنابراین، هنگامی که داروها باعث افزایش دوپامین می‌شوند، به مغز شما یاد می‌دهد که این تجربه را به خاطر بسپارد. مغز شما مصرف مواد مخدر و همه روال‌ها و سایر نشانه‌های مرتبط با رویداد مواد مخدر را به هم مرتبط می‌کند. این دلیلی است که شما ممکن است در زمان بازگشت به مکانی که زمانی مواد مخدر مصرف کرده‌اید، مدت‌ها پس از ترک سیگار، هوس مصرف مواد مخدر کنید!!

و اما مهم‌ترین قسمت این مقاله: چگونه می‌توانیم سطح دوپامین خود را به روشی طبیعی بهبود بخشیم؟

1. اولین کار این است که سعی کنید علل ایجاد این شرایط را حذف کنید. مثلا مصرف شکر را کاهش دهید، از شرایط استرس‌زا ذوری کنید و … .
   مطلب مرتبط: رژیم کتوژنیک
2. از رژیم غذایی سرشار از منیزیم و غذاهای غنی از تیروزین و ال تیانین استفاده کنید. اینها بلوک‌های سازنده برای تولید دوپامین هستند. تیروزین یک اسید آمینه است. در بدن جذب می‌شود و سپس به مغز می‌رود و در آنجا به دوپامین تبدیل می‌شود.
3. غذاهای شناخته شده برای افزایش دوپامین عبارتند از مرغ، بادام، سیب، آووکادو، چغندر موز، شکلات، سبزیجات برگ سبز، چای سبز، لوبیا لیما، بلغور جو دوسر، پرتقال، نخود فرنگی، کنجد و دانه کدو تنبل، گوجه فرنگی، زردچوبه، هندوانه و جوانه گندم.
4. ویتامین دی (Vitamin D) مصرف کنید و زمانی را صرف قدم زدن در آفتاب کنید.
5. ویتامین‌های B5 و B6 استفاده کنید.
6. در فعالیت هایی شرکت کنید که شما را خوشحال می‌کند یا احساس آرامش به شما می‌دهد. برخی از نمونه‌های این فعالیت‌ها عبارت‌اند از: ورزش به طور منظم، مدیتیشن، یوگا، ماساژ، بازی با حیوانات خانگی، قدم زدن در طبیعت یا خواندن کتاب.
7. خواب کافی و با کیفیت
   کمبود خواب می‌تواند حساسیت دوپامین را در مغز کاهش دهد و در نتیجه احساس خواب آلودگی بیش از حد ایجاد کند. استراحت شبانه خوب به تنظیم ریتم طبیعی دوپامین بدن شما کمک می‌کند.

مطلب مرتبط: یوگای صورت

مطلب مرتبط: مزایای علمی ارتباط با حیوانات

منابع: my.clevelandclinic, what is dopamine, tandfonline