قند خون پایین (هیپوگلیسمی)، علل و درمان آن

قند خون پایین یا هیپوگلیسمی زمانی اتفاق می‌افتد که سطح گلوکز یا قند خون به کمتر از حد نرمال برسد. هیپوگلیسمی اغلب در افراد دیابتی و با درمان دیابت مرتبط است. اما سایر داروها و شرایط مختلف، که بسیار نادر هستند، نیز می‌توانند باعث کاهش قند خون در افرادی شوند که دیابت ندارند.

برای بسیاری از افراد مبتلا به دیابت، هیپوگلیسمی به معنی میزان گلوکز خون کمتر از ۷۰ میلی گرم در دسی لیتر است، اما ممکن است این عدد بسته به قند معمول شما، متفاوت باشد. بنابراین با پزشک خود مشورت کنید تا متوجه شوید که چه زمانی سطح گلوکز خون شما پایین در نظر گرفته می‌شود.

قند خون پایین در میان افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ و در میان افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ که انسولین یا سایر داروهای دیابت مصرف می‌کنند، شایع است. در یک مطالعه بزرگ جهانی بر روی افراد مبتلا به دیابت که انسولین مصرف می‌کنند، از هر ۵ نفر ۴ نفر مبتلا به دیابت نوع ۱ و تقریباً نیمی از مبتلایان به دیابت نوع ۲، حداقل یک بار در یک دوره ۴ هفته‌ای، قند خون پایین گزارش کردند.

درمان هیپوگلیسمی شامل بازگرداندن سریع قند خون به محدوده استاندارد است و درمان طولانی مدت، نیاز به شناسایی و درمان علت هیپوگلیسمی دارد. افت شدید قند خون، یعنی زمانی که سطح گلوکز خون آنقدر پایین بیاید که نتوانید خودتان آن را درمان کنید، کمتر رایج است.

علائم هیپوگلیسمی چیست؟

علائم پایین بودن گلوکز خون به سرعت ظاهر می‌شوند و می‌توانند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند. این علائم می‌توانند از خفیف تا شدید متغیر باشند.

علائم هیپوگلیسمی خفیف عبارت‌اند از:

• رنگ پریدگی
• لرز بدن
• تعریق
• گرسنگی یا حالت تهوع
• احساس خستگی
• سردرد
• سرگیجه، سبکی سر
• تحریک پذیری یا اضطراب
• گزگز یا بی حسی لب، زبان یا گونه
• تپش قلب خیلی سریع یا تپش قلب غیر پیوسته
• افسردگی
• ضربان قلب نامنظم یا سریع

همانطور که هیپوگلیسمی بدتر می‌شود، علائم و نشانه‌ها می‌تواند شدیدتر شده و شامل موارد زیر باشد:

• سردرگمی، رفتار غیرمعمول یا هر دو، مانند ناتوانی در انجام وظایف روتین
• از دست دادن هماهنگی بدن
• لکنت زبان
• اختلال بینایی و ناتوانی در واضح دیدن یا صحبت کردن
• کابوس دیدن، اگر هیپوگلیسمی در زمان خواب رخ دهد

هیپوگلیسمی شدید ممکن است باعث موارد زیر شود:

• عدم پاسخگویی و از دست دادن هوشیاری
• تشنج

هیپوگلیسمی شدید خطرناک است و نیاز به درمان فوری دارد وگرنه می‌تواند تهدید کننده حیات باشد.

هیپوگلیسمی در زمان خواب

سطح گلوکز خون می‌تواند هنگام خواب کاهش یابد و برای چندین ساعت پایین بماند و مشکلات جدی ایجاد کند. علائم پایین بودن گلوکز خون در هنگام خواب عبارت‌اند از:

• گریه کردن یا کابوس دیدن
• تعریق شدید که باعث مرطوب شدن لباس خواب یا ملحفه شود
• احساس خستگی، تحریک پذیری یا گیجی بعد از بیدار شدن از خواب

اگرچه ممکن است از خواب بیدار نشوید یا متوجه هیچ علامتی نشوید، اما قند خون پایین می‌تواند در خواب شما اختلال ایجاد کند که ممکن است بر کیفیت زندگی، خلق و خو و توانایی کار کردن شما تأثیر بگذارد.

مقاله مرتبط: علت قند خون پایین (هیپوگلیسمی) در شب‌ها و درمان آن چیست؟

چه کسانی بیشتر در معرض ابتلا به هیپوگلیسمی هستند؟

ریسک ابتلا به هیپوگلیسمی در افراد زیر بیشتر است:

• افراد مبتلا به دیابت نوع ۱
• افرادی که انسولین یا سایر داروهای دیابتی مصرف می‌کنند
• افراد ۶۵ سال یا بیشتر
• افراد با سابقه قبلی گلوکز پایین خون
• افراد با مشکلات سلامتی دیگری مانند بیماری‌های کلیوی، بیماری‌های قلبی یا اختلالات شناختی
• افرادی که شکر و کربوهیدرات‌های زیادی مصرف می‌کنند!!!

علت هیپوگلیسمی چیست؟

امروزه علل مختلفی را برای هیپوگلیسمی بیان می‌کنند و نام‌های مختلفی به آنها می‌دهند، از جمله:

• هیپوگلیسمی ایدیوپاتیک (به معنی قند خون پایین بدون دلیل شناخته شده)
• هیپوگلیسمی واکنشی یا Postprandial Hypoglycemia (به معنی علایم قند خون پایین بدون پایین بودن قند خون!!)
• هیپوگلیسمی مرتبط با آدرنال به معنی هیپوگلیسمی ناشی از عملکرد غیرطبیعی آدرنال‌ها
• هیپوگلیسمی هیپرانسولینمی که مربوط به انسولین بالا است.
  هیپوگلیسمی هیپرانسولینمی شایع‌ترین شکل هیپوگلیسمی است و به دلیل مواردی مثل تزریق انسولین، تومورها، بیماری‌های خودایمنی، مصرف مواد مخدر و ژنتیک است.

اما هیچ یک از این موارد، علت ریشه‌ای قند خون پایین را بررسی و بیان نمی‌کنند و شایع‌ترین علت هیپوگلیسمی هیپرانسولینمی، در واقع مصرف بیش از حد کربوهیدرات است که باعث مقاومت به انسولین می‌شود. کربوهیدرات‌های بالا باعث افزایش قند خون می‌شود که باعث افزایش شدید انسولین می‌شود.

با گذشت زمان، بدن سعی می‌کند با ایجاد مقاومت به انسولین، از خود در برابر انسولین اضافی محافظت کند. اینجاست که گیرنده‌های انسولین در سلول‌های بدن نسبت به مولکول‌های انسولین مقاوم می‌شوند. این اتفاق باعث می‌شود که سطح انسولین شما حتی بیشتر افزایش یابد.

در نهایت، پانکراس فرسوده می‌شود و انسولین بسیار کمتری تولید می‌کند که باعث افزایش قند خون می‌شود که به آن حالت پیش دیابتی و دیابت می‌گویند.

این چرخه تا زمانی ادامه می‌یابد که انسولین خود را با کاهش مصرف شکر و کربوهیدرات‌ها، کاهش دهید.

دلایل دیگر کاهش قند خون نیز عبارت‌اند از :

• سطح پایین گلوکز خون می‌تواند عارضه جانبی مصرف انسولین یا برخی داروهای دیگر دیابت باشد. مصرف این داروها می‌تواند سطح گلوکز خون را کاهش دهد.
• روزه داری درحالیکه داروهای دیابتی را مصرف می‌کنید.
• افزایش فعالیت بدنی فراتر از روال معمول شما و درحالیکه داروهای دیابتی را مصرف می‌کنید.
• نوشیدن بیش از حد الکل بدون غذای کافی.
  الکل ثابت نگه داشتن سطح گلوکز خون را برای بدن دشوارتر می‌کند، به خصوص اگر مدتی است غذا نخورده‌اید. الکل همچنین می‌تواند شما را از احساس اولین علائم کاهش گلوکز خون که می‌تواند منجر به علائم شدید شود، جلوگیری کند.
• ابتلا به انواع بیماری‌ها
• استرس آدرنال نیز می‌تواند باعث هیپوگلیسمی شود. اگر کسی قند اضافی مصرف کند، اثر شلاقی آن بر پانکراس باعث پمپاژ انسولین می‌شود. این واکنش شدید باعث افت بیش از حد قند خون می‌شود.

عوارض هیپوگلیسمی چیست؟

قند خون پایین خفیف تا متوسط را می‌توان به راحتی درمان کرد، اما کاهش شدید گلوکز خون می‌تواند باعث عوارض جدی از جمله غش کردن، کما یا حتی مرگ شود.

دوره‌های مکرر قند خون پایین، می‌تواند منجر به موارد زیر شود:

• سطح گلوکز خون بالا، زیرا نگرانی یا ترس از قند خون پایین، فرد را از مصرف داروهای مورد نیاز برای مدیریت دیابت باز می‌دارد.
• عدم آگاهی از هیپوگلیسمی، وضعیتی که در آن تا زمانی که سطح گلوکز خون شما بسیار پایین نیاید، هیچ علامتی از افت قند خون مشاهده نمی‌کنید.

در صورت ابتلا به دیابت، چگونه می‌توانم از افت گلوکز خون جلوگیری کنم؟

اگر انسولین یا داروهای دیگری مصرف می‌کنید که قند خون شما را بیش از حد کاهش می‌دهند، اقدامات زیر ممکن است به شما در جلوگیری از کاهش سطح گلوکز خون کمک کند.:

• چک قند خون در خانه
  از پزشک خود بپرسید که چگونه سطح گلوکز خون خود را بررسی کنند. رایج ترین راه برای انجام این کار استفاده از دستگاه‌های اندازه گیری قند خون است. اگر از هیپوگلیسمی غافل هستید یا اغلب قند خونتان پایین است، یک مانیتور مداوم گلوکز (CGM) ممکن است گزینه خوبی باشد. CGM سطح گلوکز خون شما را در زمان‌های منظم اندازه‌گیری می‌کند و اگر کمتر از محدوده هدف شما باشد، می‌تواند زنگ خطر را به صدا درآورد.
• برنامه غذایی منظم و سالم
  اطمینان حاصل کنید که برنامه غذایی منظم شما شامل وعده‌های اصلی باشد اما میان وعده و نوشیدنی‌هایی با کربوهیدرات مصرف نکنید. این توصیه برخلاف چیزی است که شما معمولا شنیده‌اید و برای فهمیدن بیشتر آن روی این لینک کلیک کنید و مقاله مربوطه را مطالعه کنید.
• دقت به زمان ورزش یا فعالیت بدنی
  فعالیت بدنی می‌تواند گلوکز خون را در طول فعالیت و یا ساعت‌ها پس از آن کاهش دهد. سعی کنید قند خون خود را قبل، در حین و بعد از فعالیت بدنی چک کنید و مصرف دارو یا غذای خود را برای جلوگیری از افت گلوکز خون تنظیم کنید.
• همکاری با تیم پزشکی
  برای جلوگیری از کاهش گلوکز خون با پزشک خود همکاری کنید. از او بپرسید که کدامیک از داروهای شما می‌تواند باعث کاهش گلوکز خون شود و چگونه می‌توانید از آن پیشگیری کنید.

با این اوصاف سوالی که پیش می‌آید این است که در صورت دچار شدن به هیپوگلیسمی، چطور می‌توانیم آن را کنترل و درمان کنیم.

درمان هیپوگلیسمی چیست؟

مشکل در زمان هیپوگلیسمی این است که پزشکان به مردم می‌گویند در صورتی که قند خونشان کم می‌شود، آب نبات یا مواد خیلی شیرین، را در جیب خود نگه دارند. حتی به بیماران دیابتی هم همین را توصیه می‌کنند. این نگاه بسیار سطحی است.

اگر شما دیابتی هستید و دارو مصرف می‌کنید و قند خونتان بالا می‌رود و سپس خیلی سریع سقوط می‌کند، احتمالا داروی زیادی مصرف کنید. بنابراین راه حل تنظیم کردن داروها توسط پزشک است.

راه حل‌های صحیح درمان هیپوگلیسمی عبارت‌اند از:

1. حذف میان وعده و کاهش وعده‌های غذایی
   ابتدا از سه وعده غذایی در روز، بدون میان وعده شروع کنید. برای انجام این کار و برای تثبیت قند خود، به مواد غذایی خاصی نیاز دارید.
2. مصرف پتاسیم
   یکی از مهم‌ترین مواد مورد نیاز شما که به تثبیت انسولین کمک می‌کند، پتاسیم است. پتاسیم و انسولین با هم کار می‌کنند. شما می‌توانید آن را به صورت مکمل مصرف کنید، اما من توصیه می‌کنم که آن را از غذاها دریافت کنید.
   سبزیجات بیشترین پتاسیم را به شما می‌دهند. اما، نکته اینجاست، شما به حدود هفت تا ده فنجان سبزیجات در روز نیاز دارید و یا حتی میزان بیشتری سالاد. بهتر این است که سالاد و سبزیجات را قبل از وعده خود مصرف کنید.
3. مصرف روتئین به میزان متوسط
   قدم بعدی مصرف پروتئین به میزان متوسط (۸۵ تا ۱۷۰ گرم) در هر وعده است، زیرا میزان زیاد پروتئین هم باعث افزایش و تحریک ترشح انسولین می‌شود.
4. مصرف چربی‌های سالم
   شما با مصرف تنها یک تکه گوشت بدون چربی یا یک شیک پروتئینی با سبزیجات، گرسنه خواهید ماند و احساس رضایت از غذا نخواهید داشت. آنچه باید اضافه کنید تا این فرایند درست انجام شود، چربی‌های سالم است، مانند آجیل به اندازه کافی، کره بادام زمینی، کره انواع آجیل‌ها، آووکادو، پنیر بری، یا روغن زیتون در سس سالاد خود و یا کره حیوانی.
   با این کار می‌توانید به راحتی از یک وعده غذایی به وعده بعدی تحمل داشته باشید. اما توجه داشته باشید که مصرف چربی بیش از حد نیز، می‌توانید باعث افزایش انسولین شود و همچنین ممکن است به کیسه صفرا فشار وارد کرده و باعث درد شانه راست و سردرد شوید.
5. پرهیز از غذاهایی که ترشح انسولین را تحریک می‌کنند مانند شکر، پروتئین بیش از حد و مصرف پروتئین با شکر (که در مقایسه با مصرف جداگانه هر کدام از آنها، تاثیر شدیدتری بر انسولین داشته و باعث افزایش شدید آن می‌شود.)

توجه داشته باشید که اگر کسی قند خون پایین داشته باشد، انجام این انتقال از قند خون پایین به نرمال و تا زمانی که بدن به این شیوه عادت کند، گاهی اوقات حدود دو تا سه هفته طول می‌کشد.

ارتباط گلوکاگون و درمان هیپوگلیسمی

من می خواهم به شما یک چیز به همان اندازه مهم را بگویم – در مورد هورمون مخالف هورمون ذخیره چربی (هورمون رشد). هورمون ذخیره چربی به گلوکز واکنش نشان می دهد و کاری که انجام می دهد کاهش قند خون است. بنابراین، هورمونی برعکس عمل می کند که توسط لوزالمعده ساخته می شود، اما این هورمون نیز توسط لوزالمعده ساخته می شود، و آن قطعه گم شده است. به آن گلوکاگون می گویند.